Inleiding


'De Vlaamse Leeuw’, het officieel volkslied van de Vlamingen, is een volledig Gents product: in Gent gedicht, gecomponeerd en uitgegeven. De muziek is van Karel Miry (1823-1899) en geniet onder musicologen uit alle kampen een zeer gunstige reputatie: mélodie entraînante et virile,1 d'une popularité méritée.2 Meer terughoudendheid is er over de tekst, van de hand van Hippoliet van Peene (1811-1864). Om de tekst te begrijpen moet men hem in zijn context plaatsen, en daartoe moet men hem dateren. Hiermee zijn we aanbeland bij de kern van deze internetpublicatie: wanneer is 'De Vlaamse Leeuw' ontstaan? Wat is overigens de 'ontstaansdatum' van een lied? Een lied is een bepaalde tekst gezongen op een bepaalde melodie, en beide ontstaan doorgaans niet gelijktijdig. Ook tussen het 'ontstaan' en het 'publiek worden' (door uitvoering of publicatie) verloopt meestal nog tijd. Wij zullen bijgevolg de tekst van Van Peene en de muziek van Miry zorgvuldig uiteenhouden.
Enige controverse rond de ontstaansdatum is er blijkbaar altijd geweest want in 1889, bij de dood van Miry, lezen we:

Wat de Vlaamsche Leeuw betreft, gecomponeerd niet in de Fransche omwenteling van 1848, gelijk men dezer dagen beweerde, maar bij de opkomst van het tweede geslacht der Vlaamsche kampers, in 1845, deze waarlijk opwekkende, fiere, begeesterende zang zal in den mond des Vlaamschen volks blijven als de uiting van zijne vurigste wenschen, van zijn ingeschapen fierheid en van zijne onverjaarbare rechten.3
1845 of 1848? F.A. Snellaert geeft in 18514 het eerste, maar het jaar daarop5 het tweede. Pirenne voegt aan de mogelijke data ook 1843 toe, want bij een foto van het handschrift van Van Peene schrijft hij
Brouillon autographe des paroles du “Vlaemsche Leeuw”, composées par Hippolyte van Peene (Caprijck 1811 – Gand 1864). Le texte complet couvre trois feuillets. Le troisième est signé et porte le lieu et la date de composition: Gand, 22 juillet 1843 (ou 1845?). Charles Miry (Gand, 1823-1899) popularisa le poème en composant la partition musicale.6
Tot slot, een vierde datum:
De datum van het ontstaan van De Vlaemsche Leeuw, die zeer verschillend wordt opgegeven, is ten slotte gebleken te zijn 22 Juli 1847.7
Deze datering, die teruggaat op een artikel van A. Jacob,8 is toonaangevend geworden door de studie van Ada Deprez uit 1961.9 Prof. Deprez schrijft
Bij een grondig onderzoek van de tekst, van de omstandigheden van het ontstaan van het lied, en van de marginale aantekeningen op het afschrift, komt men tot de conclusie dat Jacobs laconische vermelding en zijn eerder intuïtief opteren voor 1847 juist moet zijn10
en een bepaald feit uit 1848 wordt geïnterpreteerd als
een overtuigend bewijs voor de stelling, dat er van een uitgave in 1845 niet kan worden gesproken, en de Leeuw dus algemeen fout werd gedateerd.11
Dezelfde hand noteert tien jaar later evenwel
De Vlaemsche Leeuw. Nationael Gezang, door H. van Peene met muziek van Karel Miry, reeds verschenen te Gent bij Gevaert in 1845 maar pas algemeen bekend in 1848.12
Iedereen heeft het eerste standpunt van prof. Deprez kritiekloos overgenomen, en niemand blijkt weet te hebben van het laatste. Zo komt het, dat 1847 sedert een halve eeuw overal vernoemd wordt, tot en met op de officiële adelbrief van het lied 'gezien om gevoegd te worden bij het besluit van de Gemeenschapsminister van Cultuur van 11 juli 1985' en in de recentste publicaties, hoe goed gedocumenteerd ook.13, 14 Jammer genoeg vinden wij geen uitleg waarom 1845 uiteindelijk wél als datum aanvaard is, zodat wij op eigen onderzoek aangewezen zijn. Uit de heersende verwarring kan men wel een methodologische richtlijn overhouden: een bewijs ontstaat niet door aanwijzingen (waaronder 'afwezigheid van evidentie') op een rijtje te zetten en op een bepaalde manier te interpreteren, en evenmin uit secundaire bronnen, hoe eensluidend ook. Uit primair materiaal zal blijken dat de tekst wel degelijk van 1845 is.





1 Biographie Nationale, Tome 16, Bruxelles, Bruylant, 1901, blz. 250-252
2 La Musique en Belgique du Moyen Age à nos jours, o.l.v. E. Closson en Ch. Van den Borren, Bruxelles, La Renaissance du Livre, 1950, blz. 821
3 In: Het Belfort, Jaargang 4. Gent, S. Leliaert, A. Siffer en Co, 1889, hier integraal te consulteren, blz. 346.
4 Vlaemsche bibliographie of Lyst der Nederduitsche boeken, in België sedert 1830 uitgegeven. Gent, Hoste, 1851, hier (ook hier) de relevante passage. Blijkens het voorwoord had Van Peene zelf aan deze uitgave bijgedragen. De verschijningsdatum 1845 komt terug in de Bibliographie van 1857 en die van 1893.
5 Oude en nieuwe liedjes, byeen verzameld door F.A. Snellaert. Gent, Hoste, 1852, hier (ook hier) de relevante bladzijden. De datering 1848 komt terug in de uitgave van 1864.
6 H. Pirenne, Histoire de Belgique des origines à nos jours, Bruxelles, La Renaissance du Livre, 1948-1952, vol. IV, blz. 175, hier (ook hier) de relevante bladzijden.
7 Jan te Winkel, De ontwikkelingsgang der Nederlandsche Letterkunde, Vijfde Deel, Bronnen en Registers. Haarlem, erven Bohn, 1921, blz. 253.
8 A. Jacob, De datering van ‘De Vlaamsche Leeuw’, in: De Nieuwe Taalgids 8 (1914), blz. 132-134.
9 Ada Deprez, De Vlaamse Leeuw: Feiten en stemmingen uit de jaren 1840-1848. Jaarboek 1960 (tweede Reeks, nr 2) van 'De Fonteine' te Gent, 1961.
10 De Vlaamse Leeuw, blz. 127.
11 De Vlaamse Leeuw, blz. 143.
12 F. A. Snellaert en J. A. Alberdingk Thijm : briefwisseling 1843-1872, met een inleiding en aantekeningen van Ada Deprez. Gent, Koninklijke Vlaamse academie voor taal- en letterkunde, 1971, blz. 193. Hier (ook hier) de relevante bladzijden. Onbegrijpelijk is de verwijzing naar 9, waarin net het tegendeel beweerd wordt. (Het is ook niet duidelijk hoe een brief van 4 februari een gevolg kan zijn van de Parijse omwenteling die tegen het einde van de maand plaatsvond.)
13 Bruno Yammine, Drang nach Westen. De fundamenten van de Duitse Flamenpolitik (1870-1914), Leuven, Davidsfonds, 2011, blz. 46-47. Hier (ook hier) het uitgebreide notenapparaat, vooral voor blz. 12, noot 55.
14 H. Willaert en J. Dewilde, 150 Jaar muziekleven en Vlaamse Beweging, "Het lied in ziel en mond", Tielt, Lannoo, 1987.